1505 1864, HistoriaPolski 1764 1864 3

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Ideologia Oświecenia i ich potrafiła poruszyć.Powołać się można choćby na przykład Andrzeja Zamoyskiego, który na znak protestu przeciwko poczynaniom posła rosyjskiego zrzekł się kanclerstwa koronnego, ale wcale nie zrezygnował z walki o udoskonalenie Rzeczypospolitej, przygotowując słynny kodeks.Później nazwisko Ignacego Potockiego, jednego z twórców Konstytucji 3 maja, świadczy, że nawet z tych samych rodów pochodzili ludzie różnych postaw i charakterów.Istnienie tej grupy magnatów tym bardziej wymaga podkreślenia, że w ówczesnych warunkach gospodarczych i społecznych opowiedzenie się ich po stronie obozu reform mogło decydować o możliwościach sukcesu.Błędem byłoby jednak wyolbrzymianie rozmiarów tej grupy - większość magnaterii broniła starego systemu powodując się wyrachowaniem i poczuciem własnego znaczenia.Nieco tylko lepiej było wśród szlachty średniej.Warstwa ta silniej odczuła katastrofę pierwszego rozbioru, zarówno przez ofiary, jakie poniosła w czasie konfederacji barskiej, jak i przez późniejsze trudności ekonomiczne, jak wreszcie obserwując gwałtowne pogorszenie się sytuacji braci szlachty, która znalazła się pod panowaniem zwłaszcza pruskim i austriackim, pozbawiona dawnych uprawnień, spychana w kąt przez szlachtę niemiecką, szykanowana i prześladowana.W Prusach Królewskich szlachta polska musiała płacić jako podatek 25% rocznego dochodu, gdy szlachta niemiecka tylko 20%, dzieci jej kierowano do szkół kadeckich, by uległy szybszemu zniemczeniu.Wysokie podatki spadły na szlachtę galicyjską.Dopiero w 1782 r.uzyskała ona swój sejm stanowy, wzorowany na innych krajach monarchii.W przeciwieństwie do dawnych sejmików miał on tylko prawo stawiania postulatów, z którymi zresztą władca niezbyt się liczył.Jedynie magnateria, wyodrębniona w „stan magnacki”, uhonorowana tytułami, których odmawiała Rzeczpospolita, cieszyła się większymi łaskami dworu cesarskiego.Brakło wszakże jednej koncepcji wzmocnienia państwa, za którą opowiadałaby się cała szlachta średnia.Stąd rysujące się podziały: na zwolenników tradycji sarmackich, co nie tylko nadal chodzili w kontuszach, ale i wykształceniem i oczytaniem niewiele przerastali dawnych wychowanków szkół jezuickich, a ratunek widzieli tylko w nawrocie do obyczajów i postaw z okresu świetności Rzeczypospolitej, i na tych, co poddawali się wpływom cudzoziemszczyzny, ubierali się według mody francuskiej, a głowę mieli nabitą pismami „filozofów” Oświecenia, pełni tęsknot do utopijnych reform, mało liczących się z polską rzeczywistością.Był to w pewnym stopniu podział na pokolenia, ale nie tylko, bo i związek z prowincją, oddalenie od dworu królewskiego, który świecił przykładem ulegania zagranicznym wzorom, miały swój wpływ na postawę szlachty.W jakim stopniu ten podział pokrywał się z podziałem na tych, którzy chętnie udoskonalali swą gospodarkę, i tych, którzy się przed tym bronili, jak wreszcie na tych, którzy się ostatecznie przyłączyli do obozu reform w dobie Sejmu Wielkiego, czy tych, którzy z nim walczyli, jest jeszcze problemem nie rozwiązanym i budzącym liczne wątpliwości.Rzeczą oczywistą jest tylko to, że część tej średniej szlachty zdobyła się czy raczej zaczynała znów zdobywać się na bardziej samodzielne stanowisko wobec hegemonii magnackiej, że myślała o zapewnieniu sobie silniejszego wpływu na władzę, nie cofając się nawet przed ewentualnym sojuszem z zamożnym mieszczaństwem.Czy doprowadziło to do faktycznego, nie deklaratywnego naruszenia pozycji magnatów? Wydarzenia z okresu Targowicy zdawałyby się temu przeczyć, chociaż ocenę sytuacji komplikuje interwencja obca.Więcej światła na ten problem mogłoby rzucić badanie stosunków własnościowych - dotychczasowe, bardzo niepełne dane mówią o zahamowaniu procesu koncentracji ziemi w ręku magnaterii czy nawet o większej aktywności pod tym względem średniej szlachty.Ofiarą rywalizacji między magnaterią a średnią szlachtą padła natomiast w jakiejś mierze szlachta drobna.Stanowiła ona wprawdzie większość stanu szlacheckiego - na ogólną liczbę ok.700 tys.szlachty szacuje się, że* do rodzin drobnej szlachty należało po pierwszym rozbiorze ok.400 tys.Składały się na nią bardzo różne warstwy: obok szlachty cząstkowej (posiadającej tylko część wsi), zagrodowej czy czynszowej (żyjącej na dzierżawie tylko) należeli do niej wszelcy nieposesjonaci, czy to szlachta dworska, zwana też służebną (bo zatrudniona u tych, co coś posiadali), czy też gołota, łącznie ze szlachtą brukową żyjącą w miastach „bez stałego sposobu do życia”.Otóż wszystkie te grupy szlachty drobnej traciły swe znaczenie.Sami magnaci, w miarę jak przestawiali swą gospodarkę na czynszową i likwidowali wojska prywatne, coraz niechętnie utrzymywali na swych dworach zbyt kosztowną w tych warunkach gołotę, starając się zastępować ją w razie potrzeby osadzoną w swych dobrach szlachtą cząstkową czy czynszową lub doraźnie ściąganą szlachtą zagrodową.Pozbawiona oparcia magnackiego gołota szukała źródeł zarobku w miastach, w wojsku czy urzędach, nierzadko też spadając do pozycji ludzi luźnych.Właśnie warstwy drobnej szlachty trzymały się specjalnie mocno staroświeckich tradycji.Przywileje szlacheckie bywały bowiem często jedynym dobrem wyróżniającym je z szarego tłumu „plebejów”.Dawne zasady równości szlacheckiej, nigdy zresztą w praktyce nie przestrzegane, budziły jednak zastrzeżenia średniej szlachty.Trudno było o dalsze utrzymywanie wewnętrznej spoistości stanu w dobie, kiedy kryterium pochodzenia traciło znaczenie, a rosła rola kryterium majątkowego [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Formularz