Geografia%2Bfizyczna%2B %2B%25C5%259Bci%25C4%2585ga%2B%25282%2529

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.atmosfer• centrum jądra wewnętrznego (6371 km) - 361 GPa =3579 tyś.atmosferlTeoria płyt litosferylSztywna warstwa litosfery nie jest jednolita, uległa pionowym spękaniom, które podzieliły jąna kilkanaście kier zwanych płytami litosfery.Pęknięcia litosfery zostały spowodowane przemieszczaniem się materii w obrębie płaszcza Ziemi.Ogrzana na dużej głębokości magma unosi się pionowo i w górnej części plastycznej astenosfery rozpływa się na boki.„Płynąc" wzdłuż podstawy litosfery, ulega ochłodzeniu przez co zwiększa swój ciężar, co powoduje jej zapadanie się w głąb płaszcza.Są to tzw.prądy konwekcyjne.W miejscu, gdzie prąd konwekcyjny pionowo przesuwa magmę w górę, podgrzana litosfera rozszerza się i powstaje grzbiet, który jest rozciągany przez prądy konwekcyjne w przeciwnych kierunkach.Powoduje to pęknięcie litosfery i powstanie w niej szczeliny - ryftu, w który wlewa się magma.Z kolei w miejscach, gdzie pionowy prąd konwekcyjny zstępuje w dół, wciąga on skompę w głąb astenosfery - subdukcja, gdzie litosfera ulega stopieniu.mchu płyt litosfery widoczne są głównie na ich obrzeżach, podczas gdy wnętrze płyt nie ulega prawie żadnym deformacjom.Oto czym charakteryzują się zmiany zachodzące wzdłuż granic płyt litosfery:(* l Gpa (gigapaskal) = l miliard paskali ( l O9 Pa))Konsekwencje ruchu płyt litosfery widoczne są głównie na ich obrzeżach, podczas gdy wnętrze płyt nie ulega prawie żadnym deformacjom.Oto czym charakteryzują się zmiany zachodzące wzdłuż granic płyt litosfery:Ryfty - prawie wszystkie przebiegają na obszarach oceanicznych, gdzie tworzą grzbiety śródoceaniczne.Oś grzbietu stanowi dolina ryfto-wa, tj.pęknięcie, przez które wydobywa się na powierzchnię lawa bazaltowa, czemu towarzyszą wybuchy wulkanów i trzęsienia ziemi.W osi grzbietu lawa jest najmłodsza, a w miarę oddalania się od osi coraz starsza.Przyrastające w ten sposób nowe dno oceaniczne powoduje odsuwanie się od siebie kontynentów położonych po obu stronach oceanu.Szybkość odsuwania się płyt na ry-ftachjest zróżnicowana i wynosi w ciągu roku np.wzdłuż grzbietu Środkowo atlantyckiego 10-20 mm, w strefie Morza Czerwonego - 100 mm, na grzbiecie Wschodnio pacyficznym - 150 mm.Oś grzbietów oceanicznych nie jest linią prostą, lecz przesuwa się wzdłuż poprzecznych stref spękań.Poza obszarami morskimi ryfty przebiegaj ą jedynie przez wschodnią Afrykę i Islandię.Strefy subdukcji - stała objętość Ziemi powoduje, że nadmiar litosfery spowodowany jej stałym przyrastaniem na ryftach jest niszczony w strefach subdukcji - wciąganie i przetapianie w płaszczu Ziemi.Gdy strefa subdukcji przebiega na oceanie, tworzą się w jego dnie głębokie rowy oceaniczne, w których gromadzone są osady.Obniżające się dno rowu powoduje liczne trzęsienia ziemi i czynny wulkanizm.Z wulkanów wydobywają się lawy andezytowe o składzie chemicznym pośrednim między skałami kontynentalnymi a oceanicznymi.Gdy dochodzi do napierania płyty oceanicznej na kontynentalną, ta druga jako lżejsza pozostaje na wierzchu, a subdukcji (wciąganiu) ulega płyta oceaniczna.Przy zderzeniu dwóch płyt kontynentalnych nie dochodzi do subdukcji żadnej z nich.Krawędzie obu płyt ulegają wtedy sfałdowaniu.W taki właśnie sposób wykształciło się pasmo Himalajów.lMinerały i skałylSkorupa ziemska zbudowana jest z minerałów wchodzących w skład skał.Minerały to związki chemiczne lub pierwiastki o jednorodnej budowie fizycznej, powstające w skorupie ziemskiej w wyniku działania procesów geologicznych.Minerał jest ciałem stałym o krystalicznej budowie, tzn.atomach lub jonach uporządkowanych w sposób charakterystyczny dla danego minerału.Minerały mogą powstawać w czasie krzepnięcia magmy, wytrącać się z roztworów zawierających rozpuszczone substancje, tworzyć się w wyniku procesu wietrzenia chemicznego lub przekształceń zachodzących pod wpływem wysokich temperatur i ciśnienia.Minerały różnią się twardością, tj.odpornością na ścieranie.Najmniej twardym minerałem jest talk, najbardziej twardym - diament.Twardość minerałów ma znaczenie w wykorzystaniu ich do celów praktycznych.Obecnie znamy ponad 3000 minerałów, lecz tylko ok.200 z nich odgrywa dużą rolę w budowie skał, są to minerały skałotwórcze.Należą do nich:• kwarc - dwutlenek krzemu• skalenie - glinokrzemiany sodu, potasu i wapnia• mika (łyszczyk) - uwodnione glinokrzemiany potasu, żelaza i magnezu• kalcyt - węglan wapnia.Minerały występujące w skorupie ziemskiej w postaci kryształów niezwykle rzadko, to kamienie szlachetne, np.diament, beryl, topaz, oliwin, opal.Naturalny zespół jednorodnych lub różnych minerałów to skała.Skały można dzielić według różnych kryteriów, a mianowicie ze względu na:• skład chemiczny - kwaśne (duża zawartość krzemionki), zasadowe, obojętne• stan zespolenia okruchów - lite, zwięzłe, luźne• rozmiar i kształt minerałów (struktura skały) - jawnokrystaliczne, skrytokrystaliczne, porfirowe• warunki powstawania - magmowe, osadowe, przeobrażone.lSkały magmowelSkały magmowe powstają w wyniku krzepnięcia magmy, czyli gorącego stopu krzemianów występującego w płaszczu górnym i lokalnie w skorupie ziemskiej.W magmie znajdują się również gazy - dwutlenek węgla, chlor, para wodna.Magma po wydostaniu się na powierzchnię Ziemi pozbawiona jest większości składników lotnych i nazywana jest lawą.W zależności od miejsca krzepnięcia, a tym samym różnych warunków krystalizacji minerałów, wyróżniamy skały:• głębinowe - powstające pod powierzchnią ziemi, gdzie magma stygnie wolno, a znajdujące się w niej minerały krystalizują się w widoczne gołym okiem kryształy - budowa jawnokrystaliczna.Jeśli magma zawiera ponad 60% krzemionki, powstaje z niej skała kwaśna (np.granit), przy mniejszej zawartości krzemionki - skała obojętna (np.sjenit, dioryt, gabro).Natomiast gdy zawartość krzemionki w magmie jest niewielka, powstają skały zasadowe (np.perydotyt).• wylewne - zastygające na powierzchni ziemi.Proces krystalizacji minerałów w związku z szybkim krzepnięciem lawy zachodzi gwałtownie.Dlatego skały wylewne maja budowę skrytokrystaliczną.W zależności od składu chemicznego mogą być kwaśne (np.riolit), obojętne (bazalt, melafir, andezyt) lub zasadowe (bazalt oliwinowy).Skały wylewne mogą mieć również budowę porfirową, powstającą gdy proces krystalizacji rozpoczął się pod powierzchnią ziemi - wyraźne kryształy, a zakończył na jej powierzchni - masa drobnokrysta-liczna, tzw.ciasto skalne.Budową porfirową charakteryzuje się andezyt i porfir.• żyłowe - powstające w szczelinach skał już istniejących.Mają najczęściej budowę jawnokrystaliczna, np.pegmatyt będący skałą kwaśną.Skały magmowe mają przede wszystkim zastosowanie w budownictwie, w tym również w budownictwie drogowym.lSkały osadowelSkały osadowe mogą powstawać w bardzo różnorodnych warunkach, w wyniku działania różnych procesów.Ze względu na odmienny sposób powstawania, skały osadowe dzielimy na trzy grupy:• okruchowe - powstające z okruchów skał starszych (już istniejących) mszczonych przez procesy zewnętrzne.W pierwszej fazie powstawania wszystkie skały okruchowe są luźne, później mogą zostać spojone lepiszczem i stać się skałami zwięzłymi [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Formularz