[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Szyfer, s.107).92Demonologia przybrzeżnaOmawianym uprzednio demonom wodnym przypisywano niekiedy możliwości działania nad brzegami wód, tj.w sferze przybrzeżnej.Według tradycji ludowych niektóre z danych istot demonicznych bardziej upodobałysobie przebywanie nad brzegami jezior i stawów niż w ich głębinach.Stąd też stanowić one mogą odrębną grupętzw.demonów przybrzeżnych.Do grupy tej zaliczyć należy, choć z pewnymi zastrzeżeniami, boginki. Boginka (bogunka, mamuna) istota na poły demoniczna mieszkająca nad wodami lub w lasach.Takie demonyznane były ludom niemal całej Europy, wedle wyobrażeń ludu polskiego odznaczają się szpetnym wyglądem(pokraczna postać, długie piersi zarzucone na ramiona), hałasują nocami, piorąc bieliznę w rzekach, zaczepiająparobków, są mściwe, napastują dziewczęta i kobiety, zwłaszcza położnice, którym usiłują zamienić dzieci"(SFP, s.45).W opisie tym połączone zostały wątki wierzeniowe dotyczące różnych istot demonicznych, jak np.boginki, dziwożony, mamuny, zmory.Mamy tu do czynienia z dość skomplikowanym problemem, gdyż jużzródła etnograficzne z XIX w.wskazują na różnorodność wyobrażeń boginki w kulturze ludowejposzczególnych regionów kraju.R.Berwiński, na podstawie podań ludowych, nakreślił w Powieściachwielkoruskich" (1841) postać boginki (bogunki) jako demona żywiołowego strzegącego wód jeziora Gopła.Zkolei K.W.Wójcicki ukazał dwa zupełnie różne wyobrażenia tej istoty demonicznej: krakowskie i tatrzańskie.Pierwsze z nich zgodne jest z przedstawionym powyżej opisem, natomiast o drugim pisał, co następuje: Ugórali naszych w Tatrach znane są także boginki.Zaludniają one lasy, wody, góry.Postacie ich są fantastyczne iwdzięczne.Trwożą one ludzi, zwodzą, wyrządzają psoty, ale zarazem też i sprzyjają im, a w dobrymusposobieniu służą.Różnią się tym od krakowskich, że mają zwykłą postać niewiast, nie porywają dzieci i wogóle są łagodniejszej natury" ( Klechdy", s.248).Tym lokalnym wyobrażeniom boginek i bogunek wielemiejsca poświęcił także O.Kolberg w swoich monografiach regionalnych (np. Krakowskie", Góry i Podgórze"czy W.Ks.Poznańskie").Nieco inaczej scharakteryzował dane wyobrażenie demoniczne współczesnygawędziarz ludowy z Zakopanego A.Pach pisząc: W usypiskak leśnyk siedziały boginki.Dziewki o obstornykpiersiak, co na młodyk chłopów okrutnie były zawzięte.W potokak klaskały piersiami, coby zwabić ku sobiekawalera.Taki, co przyseł ku bogince, omamiony jej urodom, biedny był.Musioł jom pieścić i bośkać potela,jaze go siły opuściły do cna.A kie sie prociwioł, biła go tako boginka swojemi piersiami tak długo, pokielodysoł.O, boginki mocne były, a i jarkie i z chłopami nie śpasowały.Taki, co się im w pazdurki dostoł, całe życiesię dziewek i bab wystrzegoł, bo go zmieniały cysto pieknie" (s.72).93Należy przypuszczać, iż ta różnorodność (tak wyraznie ujawniająca się w wyobrażeniu boginki) stanowi rezultat43 połączenia kilku różnych postaci demonów żeńskich w jedno nie bardzo spójne wyobrażenie istotynadzmysłowej.Także zachowane w tradycji ludowej nazwy owych demonów w poszczególnych regionachprzypuszczalnie są lokalnymi odpowiednikami nazewnictwa boginek.Przy czym nie dysponujemydokumentacją zródłową pozwalającą określić pierwotne formy funkcjonowania kultu boginek w naszej kulturzeludowej.Tak więc wyobrażenie tej istoty demonicznej jest dość kontrowersyjne, na co słusznie zwrócił uwagęK.Moszyński pisząc: Tu nawet elementu zasadniczego nie sposób dziś wykryć, cały zaś zespół odnośnychwierzeń, tzn.wszystkie bez wyjątku cechy wspomnianych demonów są to motywy najzupełniej luzne, wędrującekażdy na własną rękę i tworzące z dziesiątkami innych wątków zmienne układy" (KLS, s.603).Na pewne ślady wierzeń w boginki, jako demony przybrzeżne, natrafić jeszcze można we wschodnich regionachnaszego kraju.Wprawdzie zebrany tu materiał nie jest zbyt obszerny; zaledwie 34% informatorów (głównie z re-gionu rzeszowskiego) dysponowało wiadomościami o danych istotach demonicznych.Natomiast bardziej byłytu żywotne wierzenia w demony wodne, co nasuwa przypuszczenie, iż prawdopodobnie przejęły one takżezakresy działań przypisywanych pierwotnie demonom przybrzeżnym (zwłaszcza w regionach białostockim ilubelskim).Demony przybrzeżne najczęściej określano tu mianem boginek, bogin i bogenek (59%), jak również duchów bezokreślonej nazwy coś" (21%)
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
