Stępień Rozum przeciwko intelektowi

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.��ks.Tomasz StępieńRozum przeciwko intelektowi.Uwagi o kontemplacyjnym wymiarzefilozofii.Widzenie natury rzeczy.Jeśli próbowalibyśmy wymienić najważniejsze idee, które kultura europejska przejęła odstarożytnych Greków, to bez wątpienia znalazłaby się wśród nich przekonanie, że świat jestpoznawalny, człowiek może go odczytać i zrozumieć.Gdyby zresztą tak nie byłomusielibyśmy uznać świat za coś absurdalnego i wewnętrznie sprzecznego.W filozofiiklasycznej, która formułuje i rozwija rozumienie człowieka jako osoby, taki pogląd jest jaknajbardziej zrozumiały i niejako wynika on z natury człowieka.Człowiek jako osoba jestotwarty na rzeczywistość.Jego władze poznawcze i dążeniowe są najdoskonalsze spośródwszystkich bytów materialnych.Już samo takie stwierdzenie domaga się istnienia czegośjakiś treści zewnętrznych, które mogłyby być przez nie poznane i pózniej wybrane.Istnienie ipoznawalność świata były dla greków czymś oczywistym.Być może było tak, dlatego żekultura grecka jest kulturą obrazu i widzenia.Takie położenie akcentu na zmysł wzroku niesieze sobą bardzo istotne konsekwencje.1Już w słynnej anegdocie mówiącej o pochodzeniu terminu filozofia, przekazanej namprzez Cycerona, Pitagoras miał scharakteryzować filozofa jako tego, który przygląda sięspektaklowi świata i stara się dociec natury rzeczy.2 Najważniejszym zadaniem filozofa jest tuoglądanie świata, które właśnie dlatego, że nie służy jakimś doraznym celom jest najlepsze i1Por.G.Reale, Historia filozofii starożytnej, tł.E.I.Zieliński, Lublin 1989, tom.II, s.89.2Por.Cyceron, Tusculian disputationes, V, 3,9.Pythagoram autem respondisse similem sibi videri vitamhominum et mercatum eum, qui haberetur maximo ludorum apparatu totius Graeciae celebritate; nam ut illic aliicorporibus exercitatis gloriam et nobilitatem coronae peterent, alii emendi aut vendendi quaestu et lucroducerentur, esset autem quoddam genus eorum, idque vel maxime ingenuum, qui nec plausum nec lucrumquaererent, sed visendi causa venirent studioseque perspicerent, quid ageretur et quo modo, item nos quasi inmercatus quandam celebritatem ex urbe aliqua sic in hanc vitam ex alia vita et natura profectos alios gloriaeservire, alios pecuniae, raros esse quosdam, qui ceteris omnibus pro nihilo habitis rerum naturam studioseintuerentur; hos se appellare sapientiae studio sos - id est enim philosophos - et ut illic liberalissimum essetspectare nihil sibi adquirentem, sic in vita longe omnibus studiis contemplationem rerum, cognitionemquepraestare.2jest w swej istocie kontemplacją rzeczy (contemplatio rerum).Choć anegdota ta w postaciprzekazanej nam przez Cycerona jest pózna, to jednak dobrze pokazuje to, co jak wiemy zinnych zródeł, stało się w szkole Pitagorejskiej.%7łycie w szkole w Krotonie, było rozumianejako dążenie do mądrości, poprzez oczyszczenie, a następnie muzykę i geometrię miałodoprowadzić właśnie do odkrywania tego, co jest naturą świata.3 Taki ideał życia już wtedyzaczęto nazywać, życiem kontemplacyjnym (b& oj qewrhtik�j).Zatem tak jak zwykłyczłowiek ogląda świat i widzi go, tak celem filozofa staje się jeszcze jakieś inne widzenieświata, widzenie, które można by nazwać głębszym.Filozof widzi więcej, nie tylko to, comoże zobaczyć każdy, ale widzi to, czym dana rzecz jest sama w sobie.To głębsze,filozoficzne, widzenie to właśnie kontemplacja.Kontemplacja jest przypatrywaniem sięrzeczywistości w sposób bardziej wnikliwy.Zauważmy jednak bardzo ważny aspekt.Całyczas jest tu mowa o widzeniu.Tak jak zmysł wzroku odbiera pewne informacje na poziomiefizycznym i zmysłowym, tak kontemplacja jest poznaniem, które nie polega na aktywnymwdzieraniu się przez nasz umysł w naturę świata, tylko na widzeniu jej.A zatem możemy tumówić jedynie o odbieraniu danych, które do nas dochodzą.Można chyba powiedzieć, żefilozoficzny aspekt greckiej kultury widzenia jest przejawem pewnego zaufania dorzeczywistości, ponieważ ona sama ze swojej natury jest taka, że dostarcza nam wszystkich osobie wszystkich informacji, które jesteśmy w stanie przyjąć.Intelekt władza kontemplująca.Pierwsze ujęcia przedstawione powyżej miały swoją kontynuację w filozofii Platona.On to po raz pierwszy wykrywając istnienie niematerialnego świata uściślił, co znaczy wnikaćw prawdziwą naturę rzeczy.Niematerialna rzeczywistość to rzeczywistość idei, czy form.Formy te są niezmienne i wieczne i, co dla nas najważniejsze, są prawdziwymi przyczynamiw rozumieniu filozoficznym.Wykrycie natury świata, to nic innego jak wykrycie jegoprawdziwych przyczyn, a idee właśnie dlatego, że są niematerialne, mogą być prawdziwymiprzyczynami materialnej rzeczywistości.Ponieważ są niezmienne i tożsame ze sobąumożliwiają rozumienie zmiennej rzeczywistości.Platon wykrywszy ten niematerialny3Por.W.Jaeger, Paideia, tł.M.Plezia i H.Bednarek, Warszawa 2001, s.241.3porządek zapyta, co w człowieku umożliwia jego poznanie.Doprowadza to do wykryciaduszy człowieka, która także musi mieć niematerialną naturę.Z kolei tym, co w duszyumożliwia poznanie niematerialnej rzeczywistości jest jakiś zmysł, który jest inny odzmysłów ciała.4 O ile w dochodzeniu do prawdy o oglądaniu świata idei Platon mówi opoznaniu dianoetycznym (d�ano& a), czyli pośrednim, o tyle kiedy rozważa najwyższepoznanie mówi już o poznaniu noetycznym ( [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Formularz